|
|
|
|
|
|
|
|
|
Wykrywanie i leczenie raka stercza jest obecnie dużo łatwiejsze i skuteczniejsze niż było w przeszłości. Nowotwór można rozpoznać za pomocą kilku podstawowych badań. Jedno z najważniejszych, proste i bezbolesne, wykonywane przez lekarza, polega na ocenie stanu stercza palcem przez odbytnicę (łac. per rectum, ang. DRE - digital rectal examination). Pozwala ono ocenić czy gruczoł krokowy ma prawidłowe rozmiary, kształt, i co lekarz wyczuwa przy lekkim ucisku palcem.
W ostatnich latach zasadnicze znaczenie dla rozpoznaniu raka stercza ma ocena stężenia PSA w surowicy krwi. PSA jest białkiem swoistym dla gruczołu krokowego tzn., że niektóre stany chorobowe stercza mogą wpływać na zmianę wartości PSA. Za podwyższone stężenie PSA odpowiedzialny może być rak gruczołu krokowego, łagodny rozrost stercza lub jego stan zapalny. Marker ten jest więc wysoko specyficzny dla narządu jakim jest stercz ale mało czuły w rozpoznawaniu jego patologii. Określenie stężenia będącego wartością poniżej której jest niskie ryzyko rozpoznania raka jest obecnie trudne do określenia. W większości polskich laboratoriów za normę uznaje się stężenie 4, 0 ng/ml, jednak w niektórych krajach wartość ta wynosi 1,6 lub 2,5 ng/ml.
Coraz częściej oprócz określania stężenia PSA stosuje się ocenę jego kinetyki, czyli tempa wzrostu stężenia PSA (ang. PSAV – PSA velocity) i czasu podwajania PSA (ang. PSA-DT – PSA doubling time). Szybki przyrost stężenia PSA (krótki PSA-DT i wysokie PSAV) wskazuje na szybki wzrost raka stercza i ma istotne znaczenie rokownicze. Wykonuje się także oznaczenie wolnego PSA (ang. free PSA) będącego pomocnym narzędziem w wyborze chorych u których należy wykonać biopsję stercza.
Jednak podstawę rozpoznania raka stanowi biopsja, czyli pobranie wycinków z gruczołu krokowego pod kontrolą ultrasonografii przezodbytniczej. Zasadniczymi wskazaniami do jej wykonania są:
Najczęstszym typem nowotworu stercza występującego u dorosłych jest rak gruczołowy (łac. adenocarcinoma), w 99% przypadków tzw. typ zrazikowy. Inne typy występują rzadko i najczęściej związane są ze złym rokowaniem. W bioptacie ze stercza ocenia się stopień anaplazji komórkowej (G1-G3) oraz stopień histologicznej złośliwości wg Gleasona (ang.: Gleason score) (od 2 do 10 punktów) odpowiadający ocenie architektoniki utkania raka (głównego i drugiego pod względem rozległości) w badanym materiale. Wynik histopatologiczny powinien zawierać obie składowe łącznej sumy wg Gleasona, przy czym składowa główna umieszczana jest w pierwszej kolejności.
W bioptatach stercza u chorych po radioterapii (brachyterapia lub teleradioterapia) utkanie raka może wykazywać cechy zwyrodnienia w stopniu uniemożliwiającym ocenę stopnia złośliwości wg Gleasona.
W niektórych sytuacjach nie można jednoznacznie wykluczyć lub potwierdzić występowanie raka w badanym materiale. Stan taki określa się jako atypowy rozrost zrazikowy budzącym podejrzenie raka. Zmiana typ PIN (ang.: prostatic intraepithelial neoplasia) a w szczególności high-grade PIN nie mają znaczenia rokowniczego, ale w wykonanej kolejnej biopsji u około 30% stwierdza się raka gruczołu krokowego.
Stopień zaawansowania raka ocenia się na podstawie badań obrazowych, np. ultrasonografii przezodbytniczej gruczołu krokowego, w niektórych sytuacjach rezonansu magnetycznego z wykorzystaniem cewki doodbytniczej oraz badań obrazowych jamy brzusznej i miednicy (np. ultrasonografii), scyntygrafii kości, zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej. Stopień zaawansowania raka jest jednym z czynników wpływających na wybór metody leczenia.
Do oceny stopnia zaawansowania raka stercza stosuje się system TMN z 2002 roku:
W ostatnich latach zasadnicze znaczenie dla rozpoznaniu raka stercza ma ocena stężenia PSA w surowicy krwi. PSA jest białkiem swoistym dla gruczołu krokowego tzn., że niektóre stany chorobowe stercza mogą wpływać na zmianę wartości PSA. Za podwyższone stężenie PSA odpowiedzialny może być rak gruczołu krokowego, łagodny rozrost stercza lub jego stan zapalny. Marker ten jest więc wysoko specyficzny dla narządu jakim jest stercz ale mało czuły w rozpoznawaniu jego patologii. Określenie stężenia będącego wartością poniżej której jest niskie ryzyko rozpoznania raka jest obecnie trudne do określenia. W większości polskich laboratoriów za normę uznaje się stężenie 4, 0 ng/ml, jednak w niektórych krajach wartość ta wynosi 1,6 lub 2,5 ng/ml.
Coraz częściej oprócz określania stężenia PSA stosuje się ocenę jego kinetyki, czyli tempa wzrostu stężenia PSA (ang. PSAV – PSA velocity) i czasu podwajania PSA (ang. PSA-DT – PSA doubling time). Szybki przyrost stężenia PSA (krótki PSA-DT i wysokie PSAV) wskazuje na szybki wzrost raka stercza i ma istotne znaczenie rokownicze. Wykonuje się także oznaczenie wolnego PSA (ang. free PSA) będącego pomocnym narzędziem w wyborze chorych u których należy wykonać biopsję stercza.
Jednak podstawę rozpoznania raka stanowi biopsja, czyli pobranie wycinków z gruczołu krokowego pod kontrolą ultrasonografii przezodbytniczej. Zasadniczymi wskazaniami do jej wykonania są:
- Podejrzenie raka na podstawie badania stercza palcem przez odbytnicę (DRE – digital rectal examination).
- Zwiększenie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA – prostate-specific antigen) w surowicy.
- Stwierdzenie nieprawidłowooeci w ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS – transrectal ultrasound).
Najczęstszym typem nowotworu stercza występującego u dorosłych jest rak gruczołowy (łac. adenocarcinoma), w 99% przypadków tzw. typ zrazikowy. Inne typy występują rzadko i najczęściej związane są ze złym rokowaniem. W bioptacie ze stercza ocenia się stopień anaplazji komórkowej (G1-G3) oraz stopień histologicznej złośliwości wg Gleasona (ang.: Gleason score) (od 2 do 10 punktów) odpowiadający ocenie architektoniki utkania raka (głównego i drugiego pod względem rozległości) w badanym materiale. Wynik histopatologiczny powinien zawierać obie składowe łącznej sumy wg Gleasona, przy czym składowa główna umieszczana jest w pierwszej kolejności.
W bioptatach stercza u chorych po radioterapii (brachyterapia lub teleradioterapia) utkanie raka może wykazywać cechy zwyrodnienia w stopniu uniemożliwiającym ocenę stopnia złośliwości wg Gleasona.
W niektórych sytuacjach nie można jednoznacznie wykluczyć lub potwierdzić występowanie raka w badanym materiale. Stan taki określa się jako atypowy rozrost zrazikowy budzącym podejrzenie raka. Zmiana typ PIN (ang.: prostatic intraepithelial neoplasia) a w szczególności high-grade PIN nie mają znaczenia rokowniczego, ale w wykonanej kolejnej biopsji u około 30% stwierdza się raka gruczołu krokowego.
Stopień zaawansowania raka ocenia się na podstawie badań obrazowych, np. ultrasonografii przezodbytniczej gruczołu krokowego, w niektórych sytuacjach rezonansu magnetycznego z wykorzystaniem cewki doodbytniczej oraz badań obrazowych jamy brzusznej i miednicy (np. ultrasonografii), scyntygrafii kości, zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej. Stopień zaawansowania raka jest jednym z czynników wpływających na wybór metody leczenia.
Do oceny stopnia zaawansowania raka stercza stosuje się system TMN z 2002 roku:
Autor:
Dr n. med. Roman Sosnowski -Urolog
Adiunkt Kliniki Nowotworów Układu Moczowego Centrum Onkologii w Warszawie.
Dr n. med. Roman Sosnowski -Urolog
Adiunkt Kliniki Nowotworów Układu Moczowego Centrum Onkologii w Warszawie.
|
|
